وبینار تخصصی تاملات کرونایی به همراه ارائه گزارش «کرونا و فرصت تکرارنشدنی جهش آموزش» برگزار شد.
اشاره
کرونا از جمله مسائلی است که توانسته ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی بشر را مورد خدشه و از سویی دستخوش تغییر و تحولاتی قرار دهد. از جمله اولین تغییرات ناشی از کرونا، از سویی کُند شدن بخش‌هایی از اقتصاد (مانند صنایع مرتبط با نفت، بورس و…) و تند شدن ضرباهنگ بخش‌هایی نظیر صنایع بهداشتی، مواد غذایی و… بر اثر افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان بود. از این رو شناخت آسیب‌ها و فرصت‌های این فضای خاص و تاحدی منحصر به فرد نیازمند مطالعه‌ای مستوفا می‌باشد. اما سویه قابل توجه دیگر این بحران نحوه مواجهه و مدیریت آن است که مبحثی ضروری برای هر جامعه‌ای است و با توجه به اقلیم سیاسی فرهنگی ایرانِ اسلامی، نوع مواجهه و مدیریت آن نیز متفاوت می‌باشد که شایسته دقت نظر پژوهشگران این حوزه است. همچنین یکی از ابعاد این مدیریت، مدیریت آموزش در بحبوحه کرونا است که با نگاه به گستره ایران اسلامی چیزی بیش از ۲۰ میلیون ایرانی را در درجه اول از خود متأثر می‌سازد.
در سومین وبینار تخصصی از سلسله نشست‌های تخصصی مرکز رشد، ابعاد مدیریتی با عینک مدیریت جهادی و خصوصاً مدیریت بخش آموزش و ابعاد اقتصادی این پدیده، توسط پژوهشگران هسته مدیریت جهادی، عدالت‌پژوهی و حلقه حکمرانی علوم اجتماعی مورد مداقه قرار گرفته است.
کرونا و فرصت تکرارنشدنی «جهش آموزش»؛ آقای رضا طهماسبی
مسأله چیست؟
دانشگاه‌ها با گسترش و همه‌گیری کرونا رفته رفته تعطیل شدند. با گذشت زمان اندکی از تعطیلی دانشگاه‌ها، کلاس‌های آموزشی به صورت برخط و از طریق بسترهای نرم‌افزاری مختلفی از سر گرفته شد و شکل و نظم جدیدی در فضای آموزش عالی شکل گرفت. با گذر از چالش برگزاری برخط کلاس‌های آموزشی و روند ادامه‌دار تعطیلی دانشگاه‌ها، موضوع ارزشیابی دانشجویان و برگزاری امتحانات پایان ترم دانشجویان به عنوان چالشی جدید پیش روی مسئولین دانشگاه‌ها قرار گرفته است.
فرصت کرونا
«ارزشیابی» اگر به صورت دقیق و درست اجرا شود می‌تواند کل سیستم آموزش را به سمت و سوی صحیح خود هدایت کرده و یادگیری را مفیدتر کند. در حالی که سبک ارزشیابی که در دانشگاه‌ها انجام می‌گیرد، صرفا به حفظیات پرداخته یا در نهایت دانشجو را با یک مسأله تحلیلی در جلسه امتحان روبرو می‌کند که در عرض چند ساعت باید به آن مساله پاسخ دهد. ارزشیابی صحیح می‌تواند دانشجو را در طول ترم با رویکردی دیگر تربیت کند. آموزش و یادگیری دانشجو در طول ترم با هدفی معین مثل «حل یک مسأله اجتماعی» انجام گیرد. اکنون که وضعیت کرونا باعث شده است این سبک سنتی از ارزشیابی در دانشگاه‌ها نادیده گرفته شود، فرصتی فراهم آمده است تا بتوانیم روش‌های درست و کارآمد ارزشیابی را جایگزین کرده و در دوران پسا کرونا نیز به عقبه اشتباه خود باز نگردیم.
وضعیت مجامع علمی
اغلب دانشگاه‌های معتبر دنیا از سبک سنتی آزمون ارزشیابی استفاده می‌کنند. در شرایط جدید به وجود آمده در جریان کرونا، دانشگاه‌های معتبر به سمت ایجاد و خلق نوع خاصی از ارزشیابی هستند که در گذشته به آن توجه نمی‌شد. هر دانشگاهی مواجهه خاص خود را دارد. برخی به طور کلی آزمون را برای یک ترم حذف کرده و برخی دیگر روش‌های جایگزین را انتخاب کرده‌اند.
راه حل
با فرصتی که کرونا پیش رویمان می‌گذارد، برخی از دانشگاه‌ها به فکر اصلاح روش‌های ارزشیابی دانشجویان افتاده‌اند. روش‌های مختلفی از طرف دانشگاه‌های مختلف ارائه شده‌اند.
ما نیز فرصت کرونا را غنیمت شمرده و ایده‌هایی برای ارائه روش‌های جایگزین داریم.
*انتخاب بدیل‌ها
بدیل‌های پیشنهادی برای ارزشیابی سنتی متنوع‌اند. هر استادی می‌تواند بسته به شرایط درسی خودش، سبک خاصی را انتخاب کند. این انتخاب او به گونه‌ای باید باشد که بتواند دانشجو را آماده حل مسائل اجتماعی کند یا اگر درس مورد نظر جنبه‌ای غیر از حل مساله دارد، یادگیری آن را بهبود بخشیده و هدفمند سازد.
*تغییر دیدگاه در مسأله ارزشیابی
یکی از مهم‌ترین عوامل بهبود سیستم ارزشیابی این است که اساتید حوزه آموزشی به این فکر باشند که سبک صحیح ارزشیابی کدام است؟ لزوما روش‌های فعلی موجود حتی در شرایط غیر کرونا هم بهترین گزینه نیستند. چه روشی برای موضوعی که تدریس می‌کنم مناسب است تا یادگیری دانشجوهایم را بهبود ببخشم؟ چگونه می‌توانم با خلق شیوه خاصی از ارزشیابی، دانشجوهایم را به سمت حل مسائل واقعی سوق دهم؟
وقتی چنین سوالاتی در ذهن معلمان دانشگاهی شکل بگیرد، رفته رفته به سمت خلق سبک‌های بهتر در ارزشیابی خواهیم رفت که بتواند یادگیری طول ترم دانشجویان را بهبود بخشد.
*ارزشیابی عامل بهبود فرایند آموزش
شکی نیست که بهبود فرایند آموزش در ذهن بسیاری از افراد جامعه علمی دغدغه‌ای مهم است. اما از یک وسیله دم دستی برای رسیدن به هدف غفلت می‌شود. عمدتا مستقیما به فرایند آموزش پرداخته می‌شود در حالی که ابزار مورد استفاده در ارزشیابی به راحتی می‌تواند دانشجو و استاد را به سمت آنچه که باید جهت‌دهی کند.
*تعامل دانشجو و استاد
تعامل استاد با دانشجو نقش کلیدی در یادگیری دارد. یادگیری در کلاس دانشگاه نباید یک سویه باشد. بلکه باید تعاملات رفت و برگشتی بین استاد و دانشجو به قدری تقویت یابد که دانشجو را به سمت یادگیری هر چه بهتر هدایت کند. یعنی سیستم تدریس – ارزیابی تبدیل شود به سیستم تدریس – تعامل – حل مسأله.
*تمرکز دانشجو بر مسأله
یادگیری در پاسخ به سوال شکل می‌گیرد. آن یادگیری که هدفش نمره گرفتن در جلسه چند ساعتی باشد، نه به درد دانشجو خواهد خورد و نه باری از جامعه برخواهد داشت. بلکه یادگیری زمانی است که دانشجو برای حل یک مساله، دنبال یادگیری و پژوهش باشد. بنابراین یادگیری باید مساله‌محور باشد. در این حالت استاد صرفا یک پلیس علمی نیست بلکه راهنمایی برای حل یک مساله اجتماعی واقعی است.
پاسخ درس به بحران کرونا
ضروری است که سبک تدریس بسیاری از دروس بسته به نوع شرایط حاکم بر جامعه تغییر یابد. چرا که دانشجوی آن حوزه درسی را طوری تربیت می‌کند که آماده پاسخگویی به حل یک مسأله یا بحران از جامعه باشد. بنابراین سبک آموزش در دانشگاه خصوصا در رشته‌های علوم انسانی نیز در شرایط کرونایی باید در این جهت دنبال شود. ارزشیابی می‌تواند این جهت‌گیری را به راحتی ایجاد کند. دانشجویان ملزم می‌شوند خروجی درسی آن‌ها پاسخ به حل یک حوزه خاص مرتبط با کرونا باشد. نوع تحلیل و روش ارائه راه‌حل آن‌ها مبنای ارزشیابی قرار گیرد.
توصیه‌های کاربردی
۱- ثبت و ضبط تجربیات آموزش و ارزشیابی مجازی برای بهره‌مندی بهتر در آینده؛
۲- طراحی محتوا و ساختار‌های لازم برای ترویج جایگزین‌های آزمون سنتی از طرف واحد آموزشی دانشگاه؛
۳- تأمین نیازمندی‌های استادان در انتخاب یا طراحی روش‌های جایگزین؛
۴- جهت‌دهی مدل‌های منتخب ارزیابی، در راستای مقابله با اثرات اجتماعی بحران کرونا؛
۵- تشویق مادّی و معنوی استادان در قبال طراحی روش‌ها و بدیل‌های امتحانات سنتی و خانگی در راستای مقابله با بحران اجتماعی
